Friday 25 November 2016

NA PAKAI LAMTO DIN KIGON

Topic: “Na Pakai Lamtuo din kigon”
Bible text: Amos 4:12
Christmas hi a vannoiya mijouse leh Christian ten ana ngalal uva akineppi pen’u nikho khat chu ahin ahi. Christian ten ahuhhingpu’u penna leh kipana jeh in akipapio vin athanop piovin ahinla, Christian hilou jat chom chom hon vang akineppinao ajat chom cheh in ahi. Hiche nikho hi pathen houlou Christian hilou ho ding in jong business season khat ana hi jing in ahi. Eihon iki papio Lhagao Huhhingpu hung nikho chu amahon mangthei thil holna leh leinopsahna neileh gou holnan ana mang jiuvin ahi.
Hiche kiuchu hilou in I Bible u ivet leh hiche Huhhingpu apennikho ahin mi tampi ding in leileh vanna Hachangpa a kipana achang un, akipah un kimkhat vang  Chamna lengpa Huhhingpu pennikho chu Lungjinnan ana mang un ahi. Tunin ingalal jing uleh imaban uva ikineppiu Christmas hi Bible a miphabep in ipiti kigotna ana nei uvem chuleh eihon Itobang kigotna inei uvem themcha ana veo hite.
1. Herod lengpan ana lamtuo dan:(Matthew 2:3-8)
Herod lenglen Ahilou leh Herod the great tia ina het jing pao hi  Edom mipa Antipater leh Arabia mi Cyprus kiti nu cha ahin ahi. Amahi Herod-1 tin jong akihe in, Bc 73 kum a chu ana peng ahi. Chuleh march Ahilou leh/ april 4 B.C chun ana thitan ahi. Amahi Edom mi ana hijong leh Judaism hou thua lung lut tah leh pan ana lajing khat ahin ahi. Ahinla, Judahten ana mu nom pouvin ahi. Ajehchu Rome sorkar in Judah chung a leng a ana pansah u ahin ahi. Judah ten adeilou’u akihet jeh chun duha thuh tah leh chingthei tahin vai anahom in a lenggam chu ana hubit jing in ahi.
Chukit leh Judah te lung holna leh asuh lunglhai nom jeh chun Jerusalem Hou in jong chu anakeh len in ana sapha kitin ahi. Chule Judah tea ding thilphachom tampi leh khopi dettah tah chuleh kulpi phachompi galleh tolla akiven bitna diuvin ana sempih in ahi. Hiche atohphatna leh athibol hoi jeh  a chu Rome lengten “ Herod lenglen” title ahinsah u ahi.chukit leh amahi milung neo ,milung thimse anahi jeh in ama tobang mi ahung kisep doh a lengvai ahinpoh ding chu ana gelthei him him pon ahi. Hiche jeh chun ajinu angaitah Mariamne jong chu anathat in achapa thum jong chu melse tah in ana that in ahi.
Alungneo naleh Leiset loupina agelsang behseh jeh chun achapa ittah thum jong ana that in, ajinu jong anathat in chuleh ahuhhing pu( Jesu)  zong chu thadingin ahin hollo  tan ahi. Asopi au anao aji, acha thatsa mihem anahi jeh Chun Judahte lengpa ahung peng e ti thu ajah jah a chu thadoh jeng ding’a ana vetlal pai hiding ahitai. Hethem leh a huhhing pu chu ajenle joh ding ahin ahinla ahet them lou jehin Christmas, Huhhingpu pen kipanikho chu ama ding in “Tolthana nikho” ana hitai. Koi hileh leiset thua lung lud’a  Leiset loupi na jeng gel jing hohin Pathen alung lhaisah jou pouvin, chuleh hiche Tahsa ngaichat na hohin Pathen toh eigam lhat sah uve ti Herod lengpan a konna jildoh thei ahi.
Herod lengpan hin ana hethem leh ahuhhing pu hi ana doudal a thading’a ana hollou ding ahin ahi. Ahinla ahetthemlou jehin Vannoi huhhing pu penni kho chu ama dingin Lungjin nikhon ana pang tai. Akiletsahna leh leilungngaina ,leiloupina agel jing jeh chun Huhhingpua dingin ama lung sung a mun ana ong tapoi. Tunin jong Christmas kimang jing henlang ipi kibol jing jong leh, kineosah thei lou, leiloupina holjing holeh, leinopsahna dalha theilou hoa ding in Christmas kiman hi chonset kibe nabep hintin chuleh Huhhingpun alung sung uva mun nei thei deh ponte.
Hiche jeh chun pathen manchah ihitheina ding uleh Christmas iman uhi lolhing tah a ahitheina ding in eima hina leh loupina hohi eh(Dung) tobang a igel uva, a chonse, alhasam pen, achingbei kelngoi vahmang bang a ikigel uva Christa Hung hi,kei michonse lamvai vahmangsa holdoh ding leh huhhing dinga hung ahi ti igeldoh uva  ama kithopina ithum uva ikipeh theng duo ahi. Achuti louleh Leng herod bang a ichonset in eitha lhon diu/ichonset ithipi khah ding ahi hiche jeh chun ichonset un itha kahun ichonsetna joh u hi nuse tao hitin Pathen a din Kiphal theng tao hite.

2.      Houlam kai ho kigotdaan:(Matthew 2:5-7)
Bible a houlamkai akimin phah leh alhangpi’n Pharisees, daanthusun ho kiseina ahijeng in ahi. Amahohi thunei tah leh vaibol theitah anahiuvin Houthu lam a lamkai ahivangun akilungtonao leh aboltheinao chu sorkar (Rome Govt) in jong alonaji anahet jilou’u ahin ahi. Amahohi itih phat a hung kiphut doh u ham ti hi kichen in akihe pon ahinla daanthu sun holoi vang hi Old Testament khang a patna ana umjing ahitan ahi. (Ezra jong chu daanthu sun/daanthu hegil khat ana hin ahi.)
Pharisees ho ahinao phabep:
·         Amahohi Rome sorkar in jong jaa tah a ananeiju chuleh thunei tah ana hiuvin chuleh, houthu lam jeng a jong amaho phatsah lou a loidang aum ding hi thil hahsa tah ana hin ahi. Houthu lam jeng a jong achung nung pen, adih pen, Danthu juikim penin akingaituoun, amaho bang a chonpha leiset chung a umtalou ding in angaituoun, chuleh amaho tilou midang chu chonse ngen daan’in agel’un ahi.
·         Daan toh kitoh lou a chon ho jong chu amaho hin achung thu tanna thei leh thina changei gotna jong mi apeh theiju anahin ahi.
·         Ama hohin hapta khat leh nivei vei aan angol( fasting) un chuleh thilpeh laam a jong apontho un aankam( mustard seed) kisan jong  hopsom’ a hopkhat ana pehjiu ahin ahi.
·         Ahinla athilbol jouseu hi Leiset mihemte vetding mai mai leh mihon achonpha’e ati theina diuva abol u ngen ana hin ahi.
·         Taona jong Chu lamkon lah/ lamkika lah Ahilou leh mihon tamna lah a amang nom un ahi.
·         Jewish tehin Hapat khat leh nivei vei bou bazaar kaina nikho aneijiu ahi hiche nikho nilehin Pharisees holoi hin aan angol jiuva lamkika lah dung, mi mu muna dingin ana taojiu ahi. Hiche jeh a Chu Pakai jesun Matthew bung 6 sung’a akhu taona manji daan, aan-ngol didaan avela ahil kit ahi.
·         Athilbol uleh anatoh hou Chu maipha vetna ngen sen ahin, thilpha abol khat’u jong Chu mimasanga akiphondoh lou ding anom pouvin, chuleh amahobou chu lhagaomi’n aki gel’un ahi.
·         Amaho hin daan 300 lam juiding anei juvin 300 valma juilou ding anei’un ahi.
Alhinlelnao:
Pharisees hohi amahobou achonpha leh atheng chungnung, vannoi setna lah a konna kisepkhen daan in ana kigel jeng u jong leh Christmas akimin phah sih leh aminse in apang jingun ahi ipijeh in em itileh amaho Chihna thepnan bouvin akisong un, amahobou achonphan akigelun, midang iman agel pouvin, chuleh achonpha, atheng penna akigel jehu chun Huhhingpu hung peng chu angaisah pouvin ahi. Amaho chonphatna leh bukimna a bou pathen gam lut ding agot’u ahi.
Chukit leh messiah a hung ding ana ngah jing ana hijong leo, amaho hetmasang a midang (solam miching hon) gamchom min judahte lengpan apengtai atiu chu ajatchat piuva, ajumhan piu jong himaithei ahi. Ajeh Chu Herod lengpan Danthu them ho jesu penna ding mun adoh uva Chun Bethlehem mun ding ahi ti jong kicheh tah in anahe taovin ahi. Amaho aboinao pipen leh amaho a konna ihet theidiu ijil doh thei diu chu ahileh, mihem in kachonsetai, kabolkheltai tia ikigel thei lai chan in  pathen lunglhaina ahin ahinla, Keibou apha,achamkim ikiti laiseuvin achonse pen ihiu ve. 1John 1:8-9
Eimaho chihna leh thepna, chuleh ithilphabol hou hi Pathen masanga a kisonna ding khatcha aumpoi. Leiset mihem a konna chonphatna thei leh  kihuhhing na thei lampi aumlou jeh a Christa hung khoh khoh ahi. Thilpha ijat bol in lang, Itobang in chonpha jong leh chun christa nakisan lou a pengthahlou nahileh achaina chu kaana hithou thou ding ahi. Pastor,Evangelist,Missionary Hivang a sochat thei hilou, theologian hi vang a vangam kilut thei deh hilou, Deacon Khat hivang a huhhing kichang thei ahipoiTulai Christian tamtah lah a jong dinmun kicheh lou,Adinmun leh athilphabol ho kisounpia chuleh ajotna mun ding kichenlou atam e.
Vo sopi, ipi jeh a sohcha ding leh vangam lut ding’a naki tahsan ham? Ajoleh nathilpha bol holeh nachihna nathepnaho jeh a kisong hikhan nate ajoleh Pharisees ho bangin phat khat leh dalhah in um khan nate. Ven tunia inga jing uleh imanlo napen u Huhhingpu hung penna jeh leh  ahung lona hi ihetthem lou leh i Christmas man jong themmo channa bep hin ti chuleh leiset mite golnop bang a igel khah ding ahi.
Phat lenikho geisang kah in kikhol in…leng jesu naki saan hitam? Tunin thileh Chun amatoh naumkhom ding hinam?  Na tonsot mun ding kichen hitam? Ven Nangma huhhing ding in Leng jesu Bethlehem a ahung peng tai amabou chu tonsot lampi leh hinna ahi, ama tilou van innlam jotna ding mindang, adang khat cha aumpoi…! (Acts 4: 12; John 14:6)
3.      Kelngoi ching ho kigot daan: ( Luke 2:1-20)
Leiset Mihemten mihem Chihna thepnan, boltheina, haonaleh melhoina dungjui in jaana leh deisahna ichan un ahi. Achinglou ,amimo Ahilou leh mihon thulah loua akoi khatchu jatah in akibol ngaipon akidonse jipon ahi. Tunin pathen in, nang leh kei lung gel bang/leiset mihemte lunggel banga lung agel ding hileh mihemtehi ipi iti tadiuvem?Huhhingna hi ichang jouna diuvem, Ahilou leh ahinkho phalngam in chonsete din ahung kipedoh nadem? Ven leiset mihemte hi Eden honna chonsetna gaa kiu Chu hilouvin nitin in phatlouna leh chonsetna lungthim ivop jing un ahi.  Ahinla pathen in eingailut nao hi ipiti saan hitam chonsete ihin theina dingun angailut, aneisun achapa changkhat Chu nangleh keilhatdoh ding in Leisetna ahin sol’in tunia Christmas itiu hi ama pen kihet jing na nikho khat chu ahin ahi.
Ama lungsetna hin koima khen tum anei pon haoleh vai chihleh thepna akhenpoi. Loupi pakai chu leiseta Tahsa mihem melpua ahung chun munthupi jong lheng lou in munnoi nung pen  gaan-ankoung sung a ahung peng in chukit leh alhatdamna ocheng chu Pakai vantil in “loujao a Kelngoi ching ho” aga hetsahin ahi. Pathen in chonsete leh minoinung te jong angailun ahuhhingna hi atahsan jousea ding ahi ti akichenin ahi.
Kelngoi ching ho dinmun phabep:
·         Amahohi Lungset umtah mihem ngen ahiuvin ahi ajeh Chu milah a jong deibang a lha’a khosa thei ahi pouvin ahi.
·         Amaho daan dungjui in insung a alhum pen/naolhum chu Kelngoi ching in ana mang jiuvin ahi.
·         Amaho hi loujao Ahilou leh gamthiplah ngenna khosa ahiuvin chuleh tulai bang a gencha venbitnaleh saahang a konna kivenbitna ding manchah ana nei pouvin ahi.
·         Sahangho,vompi Ahilou leh humpi’n agenchau ahin della thading agotteng uleh ana kidelpi jiuvin, Ahilou leh vaisongse kiti khat chu ana mangcha jiuvin ahi.
·         Kelngoi ching ho dia agolpha pen uchu a Kelngoi u Chu ahitan ahi. Lungleng tahleh thomhao tah a umji ahiuvin ahi.
·         Mihemte musit leh  minoinung pen khat ana hiu vin ahi.
Mihemten amunempen uleh anoise pen ana hijong leu Van tonsot kipana leh huhhing na thupha ana jah uva kipana sangtah ana chan’u hi iti loupi hitam? Hichan in min musit u henlang taitomna leh pampaina anachang jeng tajong leu Pathenna konna hung kisol vantil thupoh chu atahsan uva ajui jeh un Huhhingpu toh ana kimuto un Hachangpa a kipana chu achang tauvin ahi.
     Christmas imanjing u jong hi Kelngoi chingho bang a kineosah a pathen kom beltheilouho din manthahna bep hinte… ajeh Chu mikiletsah kihoithosah ho, leiset loupina lhangai jing hon Pakai abelthei pouve. Kelngoi ching hohi minoi nungpen leh mihemte musit pen hijongleu ama hoa kon in Simmun phatah ineithei un ahi.
      Ahung peng leng jesu ikisaan theina dingun Kelngoi chingho banga ikineo sah uva i paka pau lamtuo dia ikigot’u angaiyin ahi. Amahohin Huhhingpu komma imacha thlipeh ding leh kending jong anei pouve ahinlah, anei sun u “ alungthim pumpiu” huhhing pum kom a ahung peuvin ahi. Ven tunin pathen in nangleh kei komma angaichat pen chu lung kisih a ama ibella ama ikisaan ding hi anga jing ahi. Pathen in koima khentum aneipoi tunin nangleh kei jong eikou jing e akomma ding in …!
Thuchaina
Ithupiu va chun Christmas a dia kigotna itiuvin chuleh   Christmas dia kigotna jatchom chom ho jong ihinmu tauve. Leng Herod chu leng minthang tah leh boltheitah anahin, aletnaleh aloupina chu  ana ngaisang behseh jeh chun a pakaipa jong thading in ana hol’in ahi.  Achonsetna ngaidam ding leh achonsetna konna huhdoh dinga hungpa chu ana pampai jeh in achonsetna a thipi in, huhhingna ocheng jaman lou in ana thitan ahi. Ven sopi kouna ocheng ja a pampet tei tei a pathen gotna chang khang dong mi ijat um hitam? Huhhing pun akouna donselou a Leiset loupina hol jeh a thina lhanmol jona chuleh jonjing ding a um jing mi ijat um hitam?
Abanna inavet kit’u chu ahileh houlamkai a kigel, ahialah penthahna neilou amaho chihna leh thepna, chonphatna kisong “Pharisees” ho thusim chu ana hin ahi. Huhhingna  hi chonphatvang leh natohvang Ahilou dan christa a konbou ahidan akichen in ahi. Eima hina a konna, kisonna ding leh kiletsahna ding thu imacha aumpoi ti akichen in ahi. Amaho thilbolleh natoh chu bou adih in agel un, Huhhingpu donlou in amaho chihna thepnan boltheina joh chun kisonna ana neijun chujeh chunthemmona sangtah ana chang un ahi.
Achaina a inavet uchu Kelngoi ching ho thusim chu ahin ahi.mihon amunem penleh amusit penchu hijongleu Pakai vantil thupoh atahsan uva, aneilah uva amantampen leh alupen “alungthim uleh atha ajung u” agapeh uchu pathen alung lhaiyin chuleh huhhing pu dihtah chu aga kimuchet tauvin ahi.
Eiho jong huhhing ichan nom uleh Kelngoi ching ho bang a ikineosah uva mihem lungsung a kon kiletsahna ,hoithona,kichonphatsahna, leilung ngaina jouse idalhah uva Pakai kom ibel johdiu ahi.
Ven sopi, Pakai jin ama koma din eikou jing uve…?ilungsung kot akiu jing e…nalungsung kot nahon pih lou ding hitam???
Ven Nahuhhing pun Nalungsun kot akiu jing’e amadia lungsungmun na onsah theilou ding ham? Ama(Christa) analamtuo a ama ana vailhunsah ho chu aman Vangamnom adia apuitei ding ama a dia mun petheilou holeh mu onsah theilou ho chu phatkhat leh Tonsot Meidil a Gimgenthei thoh ding..Ven sopi Hoichi joh nakilhennom em?


No comments:

Post a Comment

Slaves and their place in Early Christian Communities

Introduction: Throughout the history of humankind the slaves are the most pitied person because they have no independent of their own...